تاریخچه

بورس اوراق بهادار تهران در بهمن‌ماه سال 1346 بر پایه قانون مصوب اردیبهشت‌ماه 1345 تأسیس شد. دوران فعالیت بورس اوراق بهادار را می‌توان به چهار دوره تقسیم کرد: دوره نخست (1357-1346)، دوره دوم (1367-1358)، دوره سوم (1383-1368) و دوره چهارم (از 1384 تاکنون)

 

 دوره نخست (1357- 1346)

بورس اوراق بهادار از پانزدهم بهمن سال 1346 فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس‌آباد به بورس تهران راه یافتند. در این دوره گسترش فعالیت بورس اوراق بهادار بیشتر مرهون قوانین و مقررات دولتی بود که از جمله می‌توان موارد زیر را برشمرد:

1. تصویب قانون گسترش مالکیت سهام واحدهای تولیدی در اردیبهشت 1354 که به‌موجب آن مؤسسات خصوصی و دولتی موظف شدند به‌ترتیب 49% و 94% سهام خود را به شهروندان عرضه نمایند.

2. تصویب قانون معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار در سال 1354

طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران، تعداد شرکت‌ها و بانک‌ها و شرکت‌های بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 6/2 میلیارد ریال سرمایه در سال 1346 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال در سال 1346به بیش از 34 میلیارد ریال طی سال1357 افزایش یافت.

 دوره دوم (1367- 1358)

در سال‌های پس از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، دگرگونی‌های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در برگرفت. نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک‌ها در تاریخ 17/3/1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک‌های تجاری و تخصصی کشور در چارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند. چندی بعد و در پی آن شرکت‌های بیمه نیز در یکدیگر ادغام شده و به مالکیت دولتی درآمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیرماه سال 1358 باعث شد تعداد زیادی از بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند، به‌گونه‌ای که تعداد آنها از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1367 کاهش یافت.

حجم معاملات سهام در این دوره از 2/34 میلیارد ریال در سال 1357 به 9/9 میلیارد ریال در سال 1367 کاهش یافت و میانگین نسبت حجم معاملات سهام به GDP به کمترین میزان در دوران فعالیت بورس رسید که از مهمترین دلایل آن شرایط جنگی و روشن نبودن خطوط کلی اقتصاد کشور بود. بدین ترتیب در طی این سال‌ها، بورس اوراق بهادار تهران دوران فترت خود را آغاز کرد که تا پایان سال 1367 ادامه یافت.

 دوره سوم (1383- 1368)

 با پایان یافتن جنگ، در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به‌عنوان زمینه‌ای برای اجرای سیاست‌های خصوصی‌سازی مورد توجه قرار گرفت.

بر این اساس، سیاست‌گذاران در نظر دارند بورس اوراق بهادار با انتقال پاره‌ای از وظایف تصدی‌های دولتی به بخش خصوصی، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس‌اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه‌گذاری، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش مؤثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیت‌های اقتصادی، نقش مهم و اساسی داشته باشد. در هر حال، گرایش سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی به استفاده از ساز و کار بورس، افزایش چشمگیر شمار شرکت‌های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را در بر داشت، به‌گونه‌ای که حجم معاملات از 9/9 میلیارد ریال سال 1367 به 104.202 میلیارد ریال در پایان سال 1383 رسید و تعداد بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران از 56 شرکت به 422 شرکت افزایش یافت.

در این دوره دولت مجموعه‌ای از قوانین و مقررات در راستای گسترش بازار بورس اوراق بهادار وضع نمود که تأثیر بسزایی در افزایش حجم معاملات داشت، از جمله:

1.  تبصره 35 قانون بودجه سال 1378 کل کشور که در آن به وظیفه دولت نسبت به تعیین تکلیف همه شرکت‌های بخش دولتی از راه ادغام، واگذاری و فروش سهام به بخش‌های خصوصی و تعاونی اشاره شد.

2. ماده 94 قانون برنامه سوم توسعه (1383- 1379) که بر اساس آن شورای بورس موظف شد تا کارهای لازم را برای ایجاد شبکه رایانه‌ای بازار سرمایه ایران به‌منظور انجام گرفتن دادوستد الکترونیک اوراق بهادار در سطوح ملی و پوشش دادن خدمات اطلاع‌رسانی در سطح ملی و بین‌المللی انجام دهد. همچنین بر اساس ماده 95 برنامه سوم توسعه، شورای بورس مجاز شد تا دست به راه‌اندازی بورس‌های منطقه‌ای در سطح کشور بزند و راهکارهای لازم را برای قابل معامله شدن دیگر ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار فراهم نماید.

از سال 1369 محاسبه شاخص بهای سهام در بورس اوراق بهادار تهران آغاز شد که مقدار آن از 472 واحد در سال 1370 به 12.113 واحد در سال 1383 رسید.

 دوره چهارم (از سال 1384 تاکنون)

 در سال 1384، نماگرهای مختلف فعالیت بورس اوراق بهادار در ادامه روند حرکتی نیمه دوم سال 1383، همچنان تحت تأثیر رویدادهای مختلف داخلی و خارجی و افزایش بی‌رویه شاخص‌ها در سال‌های قبل، از روندی کاهشی برخوردار بودند و این روند، به جز دوره کوتاهی در آذرماه تا پایان سال قابل ملاحظه بود. به‌‌ هرحال از آذرماه سال 1384، سیاست‌ها و تلاش دولت و سازمان بورس باعث کند شدن سرعت روند کاهشی معیارهای فعالیت بورس شد. درحالی‌که شاخص کل در پایان سال 1384 به 9.459 واحد رسیده بود، طی سال 1385 از مرز 10.000 واحد عبور کرد و در نهایت در پایان سال مذکور 9.821 واحد را تجربه کرد. همچنین کاهش چشمگیر معاملات سهام در سال 1384، با توجه به اقدامات مؤثر فوق‌الذکر در سال 1385 به تعادل نسبی رسید، به نحوی که ارزش معاملات سهام و حق تقدم در سال 1384 در حدود 56.529 میلیارد ریال و در سال 1385 معادل 55.645 میلیارد ریال ارزیابی شد.

تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از 422 شرکت در پایان سال 1383 به 435 شرکت در پایان سال 1385 افزایش یافت.

 از جمله رویدادهای اساسی این دوره عبارتند از:

•  تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (1/9/1384) 

•  تشکیل شورای عالی بورس و اوراق بهادار

•  تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار

•  تشکیل بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام)

• تشکیل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه

بورس اوراق بهادار تهران (شرکت سهامی عام) به موجب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، مصوب آذرماه 1384 تأسیس شده است.

مجوزها و مراحل تشکیل شرکت به شرح زیر است:

• شماره مجوز سازمان بورس و اوراق بهادار 335/121- 21/6/1385 

• تاریخ پذیره‌نویسی عمومی 2/7/1385 

• تشکیل مجمع عمومی مؤسس 20/7/1385

• تاریخ تأسیس و ثبت 286502- 15/9/1385

• آغاز فعالیت راه اندازی 25/8/1385

• آغار فعالیت اجرایی 1/10/1385 

• آغاز فعالیت عملیاتی 1/11/1385

اسانامه شرکت بورس اوراق بهادار تهران

طبق ماده سوم اساسنامه موضوع شرکت :

تشکیل، سازماندهی و اداره بورس اوراق بهادار به منظور انجام معاملات اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس توسط اشخاص ایرانی و غیر ایرانی مطابق قانون و مقررات.
پذیرش اوراق بهادار از جمله اوراق بهادار ناشرین خارجی مطابق قانون و مقررات.
تعیین شزایط عضویت برای گروه های مختلف از اعضاء، پذیرش متقاضیان عضویت، وضع و اجرای ضوابط حرفه ای و انضباطیبرای اعضاء، تعیین وظایف و مسئولیت های اعضاء و نظارت بر فعالیت آنها و تنظیم روابط بین آنها مطابق قانون و مقررات.
فراهم آوردن شرایط لازم برای دسترسی عادلانه اعضا به منظور انجام معاملات اوراق بهادار پذیزفته شده.
همکاری و هماهنگی با سایر نهادهای مالی که بخشی از وظایف مربوط به دادو ستد اوراق بهادار یا انتشار و پردازش اطلاعات مرتبط با بورس اوراق بهادار را بعده دارند، از جمله شرکت های سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه.
انجام تحقیقات، آموزش و فرهنگ سازی مرتبط با اوراق بهادار برای تسهیل، بهبود و گسترش داد و ستد و سرمایه گذاری در اوراق بهادار.
همکاری با بورس های دیگر در ایران و خارج از ایران بمنظور تبادل اطلاعات و تجربیات، یکسان سازی مقررات و استانداردها، و پذیرش همزمان اوراق بهادار مطابق قانون و مقررات.
مظارت بر حسن انجام معاملات اوراق بهادار پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار.
تهیه، جمع آوری، پردازش و انتشار اطلاعات مربوط به سفارش ها و معاملات اوراق بهادار.
نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده مطابق قانون و مقررات.
اجرای سایر وظایفی که مطابق قانون و مقررات بعهده شرکت گذاشته شده یا می شود.

ماده چهارم :

شرکت تابعیت ایرانی دارد و مدت فعالیت آن از تاریخ تأسیس نامحدود است.

ماده پنجم :

مرکز اصلی شرکت در تهران است و تعیین و تغییر نشانی مرکز اصلی منوط به تصویب هیئت میدره شرکت خواهد بود.
هیئت مدیره شرکت می تواند طبق مقررات درهر موقع و هرکجا که لازم بداند شعبه یا نمایندگی دایر یا منحل نماید.

ماده ششم :

تمامی ارکان شرکت اعم از مجامع عمومی، مدیران، بازرس/حسابرس و همچنین اعضای شرکت و اشخاص وابسته مکلفند کلیه قوانین و مقررات را رعایت و اجرا نمایند. تصمیمات، اقدامات و فعالیتهای ارکان، اعضا و اشخاص وابسته شرکت تحت نظارت سازمان در چهارچوب قانون، مقررات و اساسنامه شرکت می باشد. مفاد این ماده بر اطلاق یا عموم کلیه مواد اساسنامه و دیگر اختیارات ارکان و اعضای شرکت حاکم است.

ماده هفتم :
مقررات موضوع ماده ششم از جمله شامل موارد زیر خواهد بود

وظایف، اختیارات و مسئولیت های شرکت و هریک از ارکان یا مدیران.
الزام شرکت به ارائه اطلاعات به ارکان بازار اوراق بهادار، اشخاص یا مراجع ذیصلاح دیگر یا انتشار اطلاعات برای عموم حسب مورد.
نحوه پذیرش، تعلیق و لغو عضویت اعضا یا خودداری از پذیرش متقاضیان عضویت، صلاحیت های حرفه ای و اخلاقی دیران اعضا، مقررات انضباطب حاکم بر آنها، وظایف آنها و همچنین نحوه خاتمه فعالیت آنها در شرکت.
منابع درآمد شرکت، پرداخت کنندگان، زمان پرداخت، نحوه پرداخت منابع یاد شده و ضمانت اجرای عدم پرداخت آنها و همچنین نحوه ثبت و نگهداری حسابها.
رویه های اجرایی، نحوه اداره، تشکیلات سازمانی، صلاحیت حرفه ای و اخلاقی اعضاء هیئت مدیره و سایر مدیران و کارکنان شرکت، وظایف و مسئولیت های آنها، الزام به گذراندن دوره های آموزشی خاص توسط آنها و حداقل تعداد کارکنان مورد نیاز شرکت.
اصلاح و بهبود نرم افزار های مورد استفاده یا الزام به استفاده از نرم افزارهای خاص.
نحوه تبلیغات شرکت و اعضاء آن.
نحوه رسیدگی به شکایت های مربوط به معاملات اوراق بهادار و فعالیت های اعضاء توسط شرکت.
نحوه استقرار سیستم کنترل های داخل، مدیریت ریسک و کنترل تضاد منافع با سرمایه گذاران.
پذیرش اوراق بهادار، نوع اوراق بهادار قابل پذیرش، وظایف و مسئولیت های شرکت در مورد نظارت بر حفظ شرایط پذیرش توسط ناشران و تعلیق یا لغو پذیرش اوراق بهادار.
نحوه نظارت برحسن انجام معاملات اوراق بهادار جهت جلوگیری از وقوع تخلفات و جرائم و ضرورت اعلام آن ها به سازمان.
مسئولیت شرکت، مدیران، کارکنان و اشخاص مرتبط شرکت در خصوص ارائه یا افشای اطلاعات مربوط به نقض قانون و مقررات.

اهداف راهبردهای کلان

•  مدیریت وجوه نقد با بهره‌گیری از مکانیزم‌های بازدیریت وجوه نقد با بهره‌گیری از مکانیزم‌های بازار سهام و بازار پول

•  بازنگری در قوانین و چارچوب‌های مدیریت سازمان
•   برنامه‌ریزی برای کاهش تمرکز مالکیت و افزایش سطح سهام شناور آزاد در شرکت‌های پذیرفته شده
•  استفاده مؤثر از مزیت‌های عضویت در نهادهای بین‌المللی و همکاری با بورس‌های خارجی
•  ارتقاء سطح انگیزش و بهبود مستمر نگرش‌های شغلی کارکنان
•  توسعه مستمر قابلیت‌ها و شایستگی‌های منابع انسانی 
•  توسعه راهکارهای تعامل با ناشران پذیرفته شده و ارایه سازوکارهای جدید برای نظارت بر ناشران و ارتقای کنترل داخلی
•  تعامل مؤثر با نهادهای فعال در بازار برای تدوین ضوابط و مقررات مورد نیاز در حوزه‌های مختلف بازارو کاهش محدودیت‌های قانونی و مقرراتی
•  توسعه و تسهیل دسترسی به معاملات در محیط مجازی
•  ساماندهی و افزایش کارایی تالارهای منطقه‌ای 
•  توسعه فرهنگ سرمایه گذاری وبرنامه ریزی برای  افزایش پایه سهامداری در کشور
•  تقویت نظام اطلاع رسانی با هدف کاهش ریسک و افزایش شفافیت
•  مزیت سازی و مدیریت برند در بورس تهران
•  طراحی ابزارهای مالی نوین و سازو کار‌های جدید معاملاتی
•  توسعه سرمایه‌گذاری‌های جمعی و تشویق سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار 
•  توسعه و ارتقای زیر ساخت‌های معاملاتی و نظارتی
•  ارتقا و توسعه کاربردهای فناوری اطلاعات جهت ایفای نقش های نظارتی
•  تقویت نقش و جایگاه مشاوران پذیرش در فرایند پذیرش شرکت ها 

خط مشی کیفیت

بورس اوراق بهادار تهران تلاش می‌کند با استقرار نظام مدیریت کیفیت بر مبنای استاندارد ISO 9001-2008، سطح کیفی خدمات خود را به‌صورت مستمر بهبود بخشد و با ایجاد بازاری کارآمد و شفاف برای تخصیص بهینه منابع، بستر مناسبی برای رشد اقتصادی پایدار در کشور فراهم آورد.

برای این منظور، رویکردهای زیر مورد توجه قرار خواهد گرفت:

1.      تعهد به رعایت الزامات قانونی و همکاری مؤثر با سایر نهادهای فعال در بازار سرمایه

2.      افزایش رضایت‌مندی مشتریان، کارکنان و سایر ذی‌نفعان

3.      ارتقای دانش فنی کارکنان، ترویج فرهنگ مشارکت و کارگروهی در راستای تحقق اهداف سازمانی و افزایش بهره

4.      پایش و اندازه‌گیری عملکرد، تجزیه و تحلیل نتایج و بهبود مستمر معیارهای اثربخشی

5.      بهبود مستمر فرآیندهای عملیاتی با تأکید بر فناوری اطلاعات

6.       ارتقای جایگاه ملی و منطقه‌ای با هدف دستیابی به منابع مالی بین‌المللی

نظام مدریت کیفیت، مبتنی بر مشارکت فعال همه کارکنان و همچنین برنامه‌های راهبردی، ارزش‌ها و اهداف بورس است و مدیریت شرکت با ارزیابی و بازنگری پیوسته نظام مدیریت کیفیت، بهبود مستمر فرآیندهای عملیاتی و تأمین رضایت ذی‌نفعان را سرلوحه‌ی برنامه‌های خود قرار می‌دهد. 

بیانیه ماموریت سازمانی

بیانیه ماموریت یک سازمان فلسفه وجودی سازمان را
به تصویر می کشد و معرف کسب و کار اصلی
سازمان است .وبیانیه چشم انداز ، عبارتی است که
سازمانها با استفاده از آن ،افق دستیابی به اهداف خود
را ترسیم می کنند وآینده ای مشخص با دستاوردهای
نسبتاً ایده آل و افتخار آمیز را به ذی نفعان خود نوید
می دهد.
بر این اساس ماموریت سازمانی بورس تهران عبارت
است:

ایجاد بازاری منصفانه، کارآ و شفاف با ابزارهای متنوع و
دسترسی آسان بهمنظور ایجاد ارزش افزوده برای ذینفعان

و چشم انداز آن به شرح زیر تدوین شده است:

بورس برتر منطقه و موتور محرک رشد اقتصادی کشور

ساختار قانونی

براساس ماده 8 قانون تأسیس بورس اوراق بهادار مصوب اردیبهشت 1345، سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران به عنوان تنها رکن اجرایی، با شخصیت حقوقی مستقل غیر انتفاعی، مسؤولیت اداره بورس را به عهده گرفت. این سازمان را هیئت مدیره‌ی هفت نفره ای اداره می کرد که توسط مجمع عمومی اعضا انتخاب می‌شدند. هیئت مدیره هم دبیرکل بورس را به عنوان بالاترین مقام اجرایی انتخاب می کرد. نظارت بر فعالیت سازمان کارگزاران بورس تهران بر عهده شورای بورس،به عنوان بالاترین رکن تصمیم‌گیری و مسؤول و ناظرحسن اجرای قانون تأسیس بورس اوراق بهادار، قرار داشت.

با تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار در یکم آذر سال 1384، ساختار قانونی بازار اور با تغییراتی روبرو گردید. بر اساس این قانون، نهاد جدیدی تحت عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار(سبا) ایجاد شد تا زیر نظر شورای عالی بورس به نظارت بر اجرای قوانین و مقررات، تنظیم و تدوین مقررات و انجام دیگر وظایف تعیین­شده در قانون بپردازد. به عبارتی مقام ناظر بازار اوراق بهادار ایران به دو نهاد شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار تقسیم شد. "سبا" یک موسسه عمومی غیر دولتی است و توسط هیئت مدیره که منتخب شورا هستند، اداره می شود.

شورای بورس بالاترین رکن بازار اوراق بهادار است. این شورا از وزیر امور اقتصادی و دارایی (رئیس شورا، وزیر بازرگانی، رییس کل بانک مرکزی، رؤسای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و اتاق تعاون، رییس سازمان(دبیر و سخنگو)، دادستان کل کشور، نماینده کانون‌ و سه خبره مالی از بخش خصوصی تشکیل می شود و تصویب سیاست‌های کلان بازار ،اتخاذ تدابیر لازم برای ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار، نظارت عالیه بر اجرای این قانون و تعیین سیاست‌ها و خط‌مشی بازار اوراق بهادار در قالب سیاست‌های کلی نظام و قوانین و مقررات مربوط را بر عهده دارد. 

بر پایه قانون جدید بازار اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار تهران نیز از یک سازمان عمومی غیر انتفاعی به شرکت سهامی عام انتفاعی تبدیل شد و عملیات اجرایی را بر عهده گرفت. اداره بورس اوراق بهادار تهران  بر عهده هیئت مدیره است که از هفت عضو تشکیل می شود. اعضای هیئت مدیره منتخب مجمع عمومی شرکت هستند و برای دوسال انتخاب می شوند. اداره امور اجرایی شرکت هم به عهده مدیرعامل شرکت است که توسط هیئت مدیره انتخاب می شود.

درباره لوگوی بورس تهران

لوگوی بورس تهران برگرفته از یک نشان برنجی مربوط به دوره هخامنشایان است که در استان لرستان کشف شده  است. در این لوگو چهار انسان دست در دست یکدیگر(اتحاد و همکاری) در درون دایره ای قرار دارند که نشان گر دنیا است. دنیایی که بر اساس افسانه های قدیمی ایران بر روی شاخ دو گاو قرار دارد. که خود نشانه ثروت و بهره وری هستند.

عضویت در مجامع بین المللی

عضویت کامل در فدراسیون جهانی بورس های اوراق بهادار ( World Federation of Exchange ) از سال 1374.  WFE مهمترین نهاد بین المللی هماهنگ کننده فعالیت بورس های اوراق بهادار است و اعضای آن بیش از 95 درصد ارزش بازار کل بورس های جهان را در اختیار دارند. بورس تهران از معدود بورس های فعال در منطقه خاورمیانه است که توانسته به عضویت WFE درآید.

عضویت در فدراسیون منطقه ای بورس های آسیایی- اروپایی (Federation of Euro - Asian Stock Exchanges) از سال 1373. مقر این فدراسیون در ترکیه قراردارد و بورس تهران از پایه گذاران آن به شمار می رود.

ساختار سازمانی بورس اوراق بهادار تهران